دیده‌بان طبیعت بختیاری

      مسعود بُربُر – روزنامه اعتماد؛ تالاب ها نقشي جدي در تامين معيشت جوامع محلي نيز دارند كه از اصلي ترين كاركردهاي آن به شمار مي رود. در استان چهارمحال و بختياري اين تامين معيشت به شكل هاي مختلفي رخ مي دهد: چراي دام در زمين هاي جاشيه تالاب، استفاده از ني ها و گياهان موجود در تالاب، ماهيگيري، و همچنين استفاده از منابع آبي و همين طور سفره هاي آب زيرزميني تالاب، و به ويژه در سال هاي اخيز مباحث مربوط به گردشگري و طبيعت گردي ناديده گرفته شدن حقابه طبيعي تالاب ها در اثر احداث سد روي رودخانه ها، توسعه غيراصولي زمين هاي كشاورزي، تغيير كاربري اراضي حاشيه تالاب ها به زمين كشاورزي، حفر چاه هاي مجاز و غيرمجاز و برداشت هاي بي رويه، چراي مفرط و پرشمار دام، برداشت دستي علوفه، تخريب لانه ها و زيستگاه ها و شكار بي رويه پرندگان به همراه نوسانات اقليمي و خشكسالي هاي پي در پي مهم ترين عوامل تخريب اكوسيستم هاي تالابي هستند

     «مشكلاتي كه در سطح تالاب هاي كشور مي بينيم تنها نوك كوه يخي است كه از آب بيرون مانده است. مشكل اصلي كليت منابع آبي كشور است كه پيش بيني هاي مرتبط با آن اصلاخوشايند و اميدواركننده نيست.»اينها را دكتر سعيد يوسف پور مي گويد. مديركل محيط زيست استان چهارمحال و بختياري كه در مراسم روز جهاني تالاب در تبريز لوح قهرمان تالاب ها را دريافت كرده است. يوسف پور به دليل تلاش در راستاي جلب مشاركت هاي مردمي و حمايت از برنامه هاي تشكل هاي مردم نهاد در حفظ و حمايت از تالاب ها، تعيين حدود تالاب ها و تثبيت، رد طرح هاي تهديد كننده تالاب ها، انجام طرح هاي پژوهشي در راستاي احياي تالاب ها به خصوص تالاب گندمان و معرفي يك تالاب استان براي ثبت در كنوانسيون رامسر و ساير اقدامات حفاظتي و احياي در حوزه تالاب، به عنوان قهرمان ملي تالاب معرفي شده است.

    با اين حال مردي كه بيشترين تلاش را براي حفاظت و احياي تالاب ها داشته معتقد است كه در دو دهه آينده از 21 استان كشور، 12 استان منابع آب زيرزميني شان را از دست خواهند داد و به همين دليل بايد اتفاقي اورژانسي در مديريت منابع آب كشور رخ بدهد.

    يوسف پور با تاكيد بر اينكه در حوزه سياست، فرهنگ، محيط زيست و منابع طبيعي اگر تاخير و خللي در روندها رخ دهد به هيچ عنوان قابل جبران نيست تصريح مي كند كه دولت، مجلس، برنامه ريزان و سياستگذاران بايد دست به اقدامي فوري بزنند، قانون هاي لازم را تصويب كنند و اعتبارات لازم تامين شود تا با بحران رو به رو نشويم. به گفته او در استان چهارمحال و بختياري هم مثل ديگر نقاط جهان تالاب ها كاركردهاي ويژه و گسترده يي دارند. از آن جمله مي توان به تنوع زيستي فراوان در خود تالاب و حاشيه آن، چه به لحاظ جانوري و چه به لحاظ گياهي اشاره كرد و همچنين كاركردهاي گوناگوني همچون تلطيف هوا، جذب كربن، توليد اكسيژن، تقويت منابع آب هاي زيرزميني، تثبيت رواناب هاي سطحي و … را فراموش نكرد.

    آن گونه كه يوسف پور مي گويد تالاب ها نقشي جدي در تامين معيشت جوامع محلي نيز دارند كه از اصلي ترين كاركردهاي آن به شمار مي رود. در استان چهارمحال و بختياري اين تامين معيشت به شكل هاي مختلفي رخ مي دهد: چراي دام در زمين هاي جاشيه تالاب، استفاده از ني ها و گياهان موجود در تالاب، ماهيگيري، و همچنين استفاده از منابع آبي و همين طور سفره هاي آب زيرزميني تالاب، و به ويژه در سال هاي اخيز مباحث مربوط به گردشگري و طبيعت گردي.

    البته تالاب هاي چهارمحال و بختياري نيز دچار همان تهديدهايي هستند كه در ديگر نقاط كشورمان حاكم است. مديريت ناصحيح منابع آبي به شكل هاي مختلف: عدم رعايت حقابه زيستي، برداشت بي رويه از آب هاي زيرزميني در دشت هاي منتهي به تالاب و بهره برداري ناپايدار از منابع آب.

    در استان چهارمحال و بختياري در چهار دهه قبل دست كم چندين تالاب بزرگ داشته ايم كه از دست رفته اند. براي مثال تالاب ده صحرا در لردگان و دشت خانميرزا كه با تغيير كاربري به اراضي كشاورزي زهكش شده و به طور كامل خشكانده شد و الان چيزي از آن باقي نمانده است. اتفاقي ناخوشايند با آثار و زيان هايي كه همچنان پابرجاست. روند بيابان زايي در منطقه به شدت گسترش پيدا كرده است، بر سفره هاي آب زيرزميني تاثير گذاشته كه حفر چاه هاي عميق و نيمه عميق را به دنبال داشته و اكنون ديگر مي شود گفت آبخوان خانميرزا به طور كامل از آب تهي شده و در اين منطقه به گفته يوسف پور با خطر پديده نشست زمين و مرگ آب ها رو به رو شده ايم. ضريب شوري آبي كه برداشت مي شود چندين برابر استاندارد است و اكنون همان تالاب پيشين به يك كانون مولد گرد و غبار تبديل شده است.

    مديركل محيط زيست استان چهار محال و بختياري تالاب مهم ديگر استان را تالاب گندمان مي داند كه با مشكل عدم تخصيص حقابه رو به رو است. حقابه يي كه با احداث بند خاكي در چغاخور به خشكيدن رودخانه آق بلاغ انجاميد و باعث شد با قطع جريان اصلي رودخانه، آبي به گندمان نرسيد. چاه هاي زياد مجاز و غيرمجازي در اطراف تالاب حفر شد. تعرضات عرصه تالاب را محدودتر كرد و عوامل طبيعي همچون خشكسالي نيز موضوع را تشديد كرد.

    آن گونه كه يوسف پور مي گويد در دو دهه اخير به مدت 15 سال به دليل بي آبي شديد هرساله در تالاب گندمان آتش سوزي رخ مي داد و اين موضوع تا سال 1390 ادامه داشت. سال 1388 يك آتش سوزي براي مدت 40 شبانه روز به در ازا انجاميد و از آنجا كه آتش در لايه هاي زغال سنگي زيرسطحي تالاب روشن بود اطفاي آن كار بسيار دشواري بود. نهايتا مجموعه محيط زيست و هلال احمر و ديگر نهادها با كمك مردم محلي و با استفاده از هدايت آب چشمه ها به تالاب توانستند پس از 40 روز آتش را مهار كنند. اما اين همه مشكلات گندمان نبود. شكار غيرمجاز در محدوده تالاب نيز چالشي جدي به شمار مي رفت.

    با اين حال با اقدام هاي محيط زيست در سه سال گذشته آتش سوزي در گندمان بسيار محدود بوده و به سرعت مهار شده است. براي احياي گندمان از ظرفيت هاي محلي به طور جدي استفاده شده و فعالان محيط زيست از جمله ديده بان طبيعت بختياري، هومان خاكپور، تلاش هاي بسياري در پوشش خبري اتفاقات زيست محيطي و همچنين ارائه راهكارهاي اجرايي داشته اند.

    همچنين با كمك بخشداري منطقه و جهاد كشاورزي سيستم آبياري از غرقابي به تحت فشار تبديل شد و از محل صرفه جويي به دست آمده، آبي براي تالاب تامين شد كه نهايتا در سال ؟به احياي تالاب گندمان انجاميد.

    سعيد يوسف پور احداث مركز مديريت تالاب ها و همچنين مركز بازديدكنندگان تالاب براي پرنده نگري را از برنامه هاي در حال اجرا و پيش روي محيط زيست براي تالاب گندمان عنوان مي كند. به گفته وي مطالعات خوبي هم درباره نيازهاي تالاب و مسائلي از اين دست آغاز شده است و از جمله احداث بند مقاوم و مستحكمي به جاي بند فعلي براي مديريت روانآب ها در دستور كار است تا با مطالعه كارشناسي و به شكلي كه منجر به دستكاري در طبيعت نشود، جلوي خروج آب از تالاب گندمان گرفته شود.

    به گفته مديركل محيط زيست استان چهارمحال و بختياري در سال گذشته 200 ميليون تومان براي اين موضوع هزينه شده و امسال نيز 600 ميليون تومان اعتبار براي اين امر پيش بيني شده است.

    با اين همه تالاب گندمان تنها تالاب استان نيست كه در خطر است. تالاب بين المللي چغاخور نيز با تهديدات مختلفي به ويژه بحث احداث تونل انتقال آب سبزكوه رو به رو است كه روزنامه اعتماد پيش تر در گزارشي به طور مفصل به اين موضوع پرداخته است. به گفته يوسف پور محيط زيست استان موفق شده كه تالاب چغاخور را نيز ذيل طرح ملي حفاظت و حمايت از تالاب ها درآورد. در اين طرح حفاظت و بهره برداري از شش تالاب از جمله تالاب بين المللي چغاخور با مديريتي يكپارچه كه در آن هم از ظرفيت جوامع محلي و هم نهادها، دستگاه ها و افراد ذيربط و ذي نفع حضور دارند انجام مي گيرد و قدم اول تدوين طرحي است كه هم حفاظت و هم بهره برداري را با در نظر داشتن ظرفيت ها و خطرات پيش ببرد. يوسف پور دستاوردهاي محيط زيست اين استان را مديون افراد بسياري مي داند كه براي حفاظت تالاب هاي چهارمحال و بختياري تلاش كرده اند. وي اميرقلي نادري معروف به آجمعه را كه بيش از هفتاد سال سن دارد اما همچون ديده باني تا سال هاي پيش با اسب و حالاكه اسبش مرده با پاي پياده كل تالاب گندمان را مي گردد و هنگام آتش سوزي، آب براي اطفاي حريق پيدا مي كند را «پدر تالاب» مي داند. او همچنين نقش هومان خاكپور را كه در حفاظت از محيط زيست استان «سنگ تمام گذاشته» حياتي مي داند چرا كه نشست هايي كه او با جوامع محلي برگزار كرده و در آن متخصصان و فعالاني همچون مهندس محمد درويش (پيش از آنكه به مديركلي دفتر آموزش و مشاركت هاي مردمي سازمان حفاظت محيط زيست منصوب شود) به گفت وگو و آموزش مردم محلي پرداخته اند. مهرداد منصوري، رييس پيشين اداره محيط زيست بروجن كه يك هفته پيش از بازنشستگي شخصا در تالاب گندمان حضور يافت تا با وجود خطر دودگرفتگي و آتش در اطفاي حريق گندمان نقش داشته باشد مرد ديگري است كه يوسف پور او را در حفاظت تالاب گندمان موثر مي داند. محيط بانان استان (ازجمله صفرعلي بازدار و روح الله عسگري) نيز از ديگر افرادي هستند كه يوسف پور در حفاظت تالاب هاي استان آنان را شايسته قدرداني ويژه و تشكر مي داند.

    با اين حال همچنان ناديده گرفته شدن حقابه طبيعي تالاب ها در اثر احداث سد روي رودخانه ها، توسعه غيراصولي و بي رويه زمين هاي كشاورزي، تغيير كاربري اراضي حاشيه تالاب ها به زمين كشاورزي، حفر چاه هاي مجاز و غيرمجاز كشاورزي و برداشت هاي بي رويه و مازاد بر پروانه هاي بهره برداري، دستكاري هاي انجام شده روي مسيرها و بستر چشمه ها و منابع آبي اطراف تالاب، چراي مفرط و پرشمار دام، برداشت دستي علوفه، تخريب لانه ها و زيستگاه ها و شكار بي رويه پرندگان به همراه نوسانات اقليمي و خشكسالي هاي پي در پي در شمار مهم ترين عوامل تخريب اكوسيستم هاي تالابي و خشكي اين زيست بوم هاي ارزشمند قرار دارند. عواملي كه كسي را انديشه مبارزه با آنان در سر نيست و مرداني همچون يوسف پور نيز براي مبارزه با آن اندكند.

درج نظر