برای نجات سدهای برق‌آبی کشور؛ از درآمدهای خودشان هزینه کنیم!
همان‌طور که بارها متخصصان و فعالان حوزه محیط زیست و منابع طبیعی کشور گفته و نوشته بودند، کم‌توجه‌ای بودجه‌ریزان دولتی به اختصاص منابع اعتباری لازم برای کنترل عوامل تخریب طبیعت و کاهش نرخ بالای فرسایش خاک در کوهستان‌های منطقه زاگرس سبب شده است تا اضافه بر خسارت‌های محیط زیستی، همچنان شاهد افزایش نرخ فرسایش و رسوب و تهدید سرمایه‌گذاری‌های هنگفت در حوزه سدهای عظیم برق‌آبی ساخته شده باشیم.
به‌منظور تأمین منابع اعتباری لازم برای جلوگیری از این خسارت‌های جبران‌ناپذیر، پیشنهادی داشته‌ام و از دوستان خواسته‌ام دست‌دردست هم گذاشته و برای تحقق آن تلاش کنند. در همین راستا، یادداشتی نوشته‌ام که امروز – 29 شهریور ۱۳۹۲ – در درگاه مجازی خبرگزاری مهر منتشر شد و می‌توانید متن کامل آن را در ادامه بخوانید …
به بهانه مدیریت آب‌های سطحی و تولید انرژی برق‌آبی، یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاری‌ها در حوزه سدسازی و احداث نیروگاه‌های برق‌آبی بر روی کارون بزرگ انجام گرفته و در دهه‌های اخیر با صرف سرمایه‌های هنگفت، سدهای عظيم عباسپور، مسجد سليمان، دز، كارون 3 و كارون 4 ساخته شد و دست‌کم 12 سد بزرگ دیگر در دست‌ساخت و یا در دست‌مطالعه است تا هدف توليد سالانه بیش از 6000 مگاوات برق قابل دست‌یابی باشد.
سطوح پرشیب کوهستانی، ضریب جریان سطحی بیش از ۶۰ درصد و بارش‌های خوبی که غالبا" در فصل سرد سال متمرکز شده‌اند، حوضه آبخیز کارون بزرگ را به‌صورت طبیعی بسیار آسیب‌پذیر کرده است. اما در حقیقت مؤلفه‌های انسان‌ساز از قبيل چراي پرشمار دام، كشاورزي غيراصولي و تغيير كاربري اراضي جنگلی و مرتعی، وابستگی‌های معیشتی و سوخت‌های هیزمی است که موجب تخریب جنگل‌هاو تنک شدن پوشش گیاهی شده، در اثر کاهش نفوذ باران در خاك و افزايش روان‌آب‌ها، پدیده فاجعه‌بار فرسايش بيش از حد مجاز خاك(بيش از 20 تن در هكتار در سال) را برای حوضه‌های بالادستی این سدهای بزرگ برق‌آبی رقم زده است. ماجرای تلخی که سبب می‌شود سالانه بیش از 200 ميليون تن رسوب وارد مخازن این سدها شده و اضافه بر خسارت‌های جبران‌ناپذیر محیط زیستی، با وارد کردن خسارت‌های مالی هنگفتی شاهد کاهش عمر سدها و نابودی سرمایه‌گذاری‌ها در اثر انباشت رسوبات در پشت آن‌ها باشیم.
البته یادمان باشد که خسارت‌های محیط زیستی ناشی از این فرسایش‌ها و رسوبات بر حیات رودخانه‌ها، تالاب‌ها و زمین‌های زراعی؛ تقریبا" ۹ برابر خسارت های وارده بر سدها و ارزش سرمایه‌گذاری جهت ایجاد حجم مخازن این سدها برآورد شده است. فرسایش خاک سبب کاهش تا ۵۰ درصدی تولید محصول در اراضی کشاورزی شده و این کاهش تولید زمینه و انگیزه‌ی دست‌اندازی‌های بیشتر جوامع محلی به اراضی مرتعی و زیراشکوب جنگلی را مهیا خواهد کرد.
متأسفانه تاكنون روند بودجه‌دهي براي انجام چنين اقدامات حفاظتي و پيشگيرانه در بخش‌هاي حفاظت پوشش گياهي و آب و خاك از جايگاه سزاواري در اولويت‌هاي بودجه‌ريزي ملي برخوردار نبوده و روند تحميل خسارت‌هاي ناشي از ته‌نشت رسوب در مخازن اينگونه سدها شتابي بسيار نگران كننده پيدا كرده است. بدون شك يكي از عملي‌ترين راه‌هاي تأمين منابع اعتباري براي كنترل و مقابله با تخريب‌هاي انساني در حوضه‌هاي بالادست و ممانعت از مرگ زودرس و كاهش عمر مفید این سدهای مخزنی، اختصاص بخشي از درآمدهاي سالانه اين سدهای برق‌آبی به اينگونه فعاليت‌هاي پيشگيرانه در بالادست است.
در همین راستا تهيه لايحه "اختصاص بخشی از درآمدهای حاصل از فروش برق نیروگاه‌ها به منظور كنترل و مقابله با عوامل تخريب در حوضه‌هاي بالادست سدهای مخزنی برق آبی" مي‌تواند در شمار مهمترين اولويت‌ها و برنامه‌هاي راهبردي بخش آب و خاك و پوشش گياهي دولت تدبير و اميد براي تقديم به مجلس شورای اسلامی باشد.
امید است فعالان و متخصصان اين حوزه با مطالبه و پیگیری از طريق رسانه‌ها و نشست‌هاي علمي‌تخصصي، نهادهاي متولي در دولت را حمايت كنند تا تهيه اين لايحه در رديف اولويت‌هاي كاري آنان قرار گيرد. يقينا" با تصويب آن لايحه و تأمين منابع اعتباري لازم، بخش اعظمي از اهداف توسعه پايدار در مناطق زاگرسي كشور نيز محقق شده و با كنترل عوامل تخريب از طريق توانمندسازي جوامع محلي و تغيير معيشت، ايجاد تعادل بين وابستگي معيشتي بهره‌برداران و توان توليدي جنگل‌ها و طبيعت، نقش مخرب انسان و دام – به‌عنوان مهمترین عوامل فرسایش و رسوب – كم‌رنگ شده و با انجام عمليات‌هاي احيايي و حفاظتي پوشش گياهي و همچنين اقدامات آبخيزداري، هدف "کنترل رواناب ناشی از بارش در سرشاخه‌ها" و همين‌طور حفظ آب و خاك و سرمايه‌گذاري‌هاي عظيم در حوزه سدسازي كشور تحقق خواهد يافت.
نویسنده این وبلاگ(هومان خاکپور)؛ دارای مدرک مهندسی منابع طبیعی دانشگاه تهران بوده و بیش از 20 سال سابقهی کار در بخش منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهار محال و بختیاری را دارد.